Patron Szkoły Kornel Makuszyński
Kornel Makuszyński urodził się 8 stycznia 1884 r. w Stryju pod Lwowem. Był siódmym dzieckiem, ale pierwszym synem, Julii z Ogonowskich i Edwarda Makuszyńskiego – emarytowanego pułkownika armii austriackiej.
Dom rodzinny opuścił, gdy miał 10 lat, a jego ojciec nie żył. Musiał sam sobie radzić w życiu. By zarobić na swoje utrzymanie, udzielał korepetycji.
Uczył się w gimnazjum w Stryju, następnie w Przemyślu i wreszcie we Lwowie. Tam w 1903 roku zdał maturę, a później studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego (1903-1908). Wraz z Janem Kasprowiczem przez dwa lata (z przerwami) przebywał we Francji, gdzie zgłębiał wiedzę o literaturze francuskiej na Sorbonie w Paryżu.
Kornel Makuszyński pierwszy wiersz napisał w wieku 14 lat, w czasie nauki gimnazjalnej we Lwowie, dla szkolnego pisemka „Polonia”. Był to wiersz okolicznościowy na cześć Henryka Sienkiewicza, który przebywał w tym czasie we Lwowie i był bardzo entuzjastycznie przyjmowany przez mieszkańców, a w szczególności przez młodzież.
Cztery lata później w dodatku literackim „Słowa Polskiego” ukazały się dwa sonety (redaktorem pisma był wówczas Jan Kasprowicz, który stał się przyjacielem K. Makuszyńskiego).
W 1905 roku podjął pracę w „Słowie Polskim” jako stały recenzent teatralny, którą wykonywał aż do I wojny światowej. Teatr, jak i czytanie książek, był swoistym hobby pisarza. Od wczesnych lat gimnazjalnych, uczęszczał na wiele przedstawień teatralnych, niektóre oglądał wielokrotnie. Wagary, kiedy uczył we Lwowie, spędzał w … bibliotece na czytaniu, „połykaniu” książek.
W 1908 roku ukazał się we Lwowie debiutancki tom wierszy Makuszyńskiego „Połów gwiazd”, a rok później zadebiutował jako prozaik tomem opowiadań „Rzeczy wesołe”.
W 1912 roku ożenił się z Emilią z Błażeńskich, hrabianką z Burbiszek na Żmudzi. Swoją żonę poznał na spotkaniach literackich, kompozytorów, malarzy, w których ona uczestniczyła, a wiele z nich organizowała.
W 1913 roku został kierownikiem literackim Teatru Miejskiego we Lwowie.
Po wybuchu I wojny światowej – jako obywatel austriacki – został aresztowany i zesłany w głąb Rosji. Po zwolnieniu zamieszkał we Lwowie, a do 1918 roku w Kijowie, gdzie był kierownikiem literackim Teatru Polskiego i przewodniczącym tamtejszego Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy.
W grudniu 1918r osiadł w Warszawie. Kiedy jego żona zachorowała, często latem wyjeżdżali do Karlsbadu i Sopotu, a zimą do Zakopanego. Żona Emilia zmarła w Warszawie w 1926 roku na płuca.
Zakopane stało się ulubionym miejscem pobytu Kornela Makuszyńskiego i „żelaznym” tematem jego publikacji – głównie felietonów, zamieszczonych pod tytułem „Listy z Zakopanego”. W „Felietonach” Zakopane było obiektem złośliwych krytyk (najczęściej jednak słusznych), wyszło spod jego pióra ich bardzo wiele i nie będzie przesadą twierdzenie, że mało kto w tamtych latach patrzył na „stolicę Tatr” oczami Makuszyńskiego. Mimo tych uszczypliwości, wielce się rozmiłował w Zakopanem i stał się jego zagorzałym bywalcem i propagatorem. To on przyczynił się do rozwoju Zakopanego – infrastruktura miasta, drogi, kanalizacja, elektryfikacja, umieszczenie Zakopanego w informatorach turystycznych.
Makuszyński stał się szanowanym obywatetem Zakopanego.
W 1927 roku ożenił się powtórnie z popularną śpiewaczką – Janiną Gluzińską, córką znanego lekarza. Teściowie Makuszyńskiego mieli w Zakopanem niewielką willę „Ustronie” i tam właśnie znalazł się nowy zakopiański „azyl” pisarza. Ten właśnie dom jest miejscem akcji powieści „ Panna z mokrą głową”.
W 1930 r. odbyły się w Zakopanem pierwsze zawody o puchar Kornela Makuszyńskiego – narciarski bieg z przeszkodami. Kryształowy puchar ufundował pisarz, a zdobył go Karol Gąsienica – Szostak, późniejszy zawodnik narciarski i snycerz.
W marcu 1931 r rada miejska nadała Kornelowi Makuszyńskiemu godność Honorowego Obywatela Zakopanego, jako znak – symbol otrzymał ciupagę. W tym samym roku honorowe członkostwo nadał mu Związek Górali, a rok wcześniej został honorowym członkiem Towarzystwa Sportowego „Wisła” i objął protektorat nad jego działalnością. Sam grywał w brydża, w czym był mistrzem wyjątkowym.
Turystykę tatrzańską z powodów zdrowotnych (cukrzyca) ograniczał do popularnych dolin reglowych – Morskiego Oka i Doliny Kościeliskiej.
W 1933 roku K. Makuszyński został Honorowym prezesem Towarzystwa Sportowego „Wisła”. Rok później opublikował apel do społeczeństwa o fundowanie sprzętu narciarskiego dla dzieci góralskich. Apel ten zwany „Apelem bernardyńskim” nie pozostał bez echa. W 1934 r Kornel Makuszyński podarował dzieciom góralskim 1000 par nart nadesłanych na jego ręce przez społeczeństwo. Wielu przyszłych mistrzów skoków, biegów i zjazdów mogło rozpocząć swoją karierę dzięki autorowi „ Koziołka Matołka”.
Od 1947 roku do dziś rozgrywane są Narciarskie Zawody Dzieci o Memoriał Kornela Makuszyńskiego, popularnie zwane „Memoriałem Koziołka Matołka”. Startują w nich dzieci od 3 do 7 lat.
O zdrowie, słońce i radość dla dzieci walczył Makuszyński także w licznych artykułach poświęconych budowie Sanatorium Pstrowskiego w Rabce. Apelował on do społeczeństwa o uśmiech dla dzieci, o zdrowie dla nich, o zagwarantowanie im pobytu w prześlicznej Rabce, „gnieździe złotego ptaka -słońca”. Apel nie pozostał bez echa. Dzięki życzliwości ludzi wybudowano gmach sanatorium w 1951 r. Karnel Makuszyński był w Rabce częstym, najmilszym gościem, a także niezwykle popularnym pisarzem. Jak wspomina Tadeusz Bocheński – w sanatorium rabczańskim „taka /…/ wśród dzieci namiętna była poczytność książek Makuszyńskiego, że musiano wprowadzić losowanie – ono rozstrzygało, komu z kolei przypadną upragnione tomy”. Wielką sympatią darzył pisarz szkoły. Lubił je odwiedzać, rozmawiać z młodzieżą, bądź też czytać jej fragmenty swoich utworów.
Kornel Makuszyński pisał wiele artykułów do gazet, m.in. do Rzeczypospolitej, Kroniki Zakopiańskiej, Głosu Zakopiańskiego, czasopism: Zakopane, Zakopane i Tatry, Młody Taternik.
Poza sportem aktywnie uczestniczył w zakopiańskim życiu kulturalnym, m.in. był honorowym prezesem Stowarzyszenia Polsko-Francuskiego, należał do kręgu sympatyków Kasprowiczowskiej „Harendy”, a w 1938 r. był wiceprzewodniczącym Komitetu Uczczenie Pamięci Jana Kasprowicza. Powstałe muzeum – Mauzoleum Kasprowicza jest zasługą K. Makuszyńskiego.
Do grona bliskich przyjaciół pisarza należeli niemal wszyscy bywalcy Zakopanego: Karol Stryjeński, Karol Szymanowski, Stanisław Witkacy, Leopold Staff, Władysław Orkan, Kazimierz Sichulski, burmistrz Zakopanego Leopold Winnicki oraz pułkownik Aleksander Bobkowski.
II wojna światowa zniszczyła wieloletni dorobek Makuszyńskiego, grzebiąc pod gruzami warszawskiego domu przy ul. Grottgera, m.in. liczne dzieła sztuki, których był namiętnym kolekcjonerem. Spod gruzu wydobyto jedynie biurko pisarza, znajduje się ono w muzeum.
Kornel Makuszyński bardzo przeżył gorycz klęski wrześniowej i upadek powstania warszawskiego. Po utracie domu przebywał w obozie w Pruszkowie, później przymusowo w Opocznie. Do Zakopanego przybył w 1944 roku i mieszkał w nim, w willi „Opolanka” – aż do śmierci. Nie pisał już powieści, gdyż był schorowany i zmęczony przejściami wojennymi, powoli popadał w zapomnienie.
Zmarł 31 lipca 1953 r. w Zakopanem, został pochowany na Starym Cmentarzu na Pęksowym Brzyzku przy ul. Kościeliskiej. Dzień przed jego śmiercią odwiedził go chłopczyk z białą różą w ręce, nie został wpuszczony do pisarza, ale zaniesiono jego różę Makuszyńskiemu. Ten biały kwiat stał się symbolem Kornelowców, uczniów ze szkół noszących imię K. Makuszyńskiego, powstał Krąg Przyjaźni.
W ostatniej drodze pisarza na Pęksowy Brzysk uczestniczyli nie tylko przyjaciele, ale wszyscy mieszkańcy Zakopanego (szczególnie dzieci i młodzież), Podhalańczycy i cepry. Nad mogiłą przemówił Roman Brandtstaetter; żegnając jednego z największych pisarzy starszego pokolenia, żegnał w Kornelu Makuszyńskim tego, który uczył ukochania bliźniego, pokornej dobroci, męstwa charakteru. Żegnał w zmarłym pisarza, który poprzez radość i słoneczny uśmiech wszczepiał w nas troskę o los i godność człowieka, a zło pragnął uleczyć dobrocią i smutnym uśmiechem. Podkreślał połączenia bardzo ważnych cech ludzkich, którymi odznaczał się Kornel Makuszyński – dobroć z mądrością, talent z charakterem.
W imieniu górali pożegnał Makuszyńskiego wnuk Sabały, poeta ludowy Adam Pach: „Do gromady honornych ludzi, co leżom na Pęksowym Brzysku, schodzi Mistrz Kornel Makuszyński, Honorowy Gazda. Godnie se zasłuzył na tym świecie, swojom gwarom i swojim piórem umiloł ludziom życie… Zapatrzył się w Sabałowe powiedzenie: wyznań ze sobie smentek, a życie stani ci się milse… Jednako dziś nas zasmucił swojom śmierciom…”.
Twórczość Kornela Makuszyńskiego – pierwsze dzieła literackie opisują przede wszystkim niewesołe życie artystycznej cyganerii, są pisane lekko i przystępnie, pełne sentymentu dla opisywanych postaci, wspaniale ozdobione humorem – „Perły i wieprze” – 1915,
– u progu swej drogi literackiej odkrywa piękny świat literatury dziecięcej i młodzieżowej, – „Szewc Kopytko” i
„Kaczor Kwak” – 1912 r. ,
– 1916 r. – „Bardzo dziwne bajki”
– 1926 r. – „Bezgrzeszne lata” – autobiograficzna powieść, z której pochodzi piękny cytat: „I choćbyś miał w duszy tysiące zgryzot, a w sercu morze łez, znajdź jednak na jego dnie uśmiech”,
– 1926 – „O dwóch takich, co ukradli księżyc” — pierwszy z cyklu utworów, łączących elementy prozy realistycznej i fantastycznej baśni,
– 1930 r. – „Przyjaciel wesołego diabła” – powieść z wątkiem baśniowym.
Kolejne utwory ukazały się w latach 30-tych, ich bohaterami są weseli chłopcy – urwisy, ale o bardzo dobrych sercach:
– „Skrzydlaty chłopiec” – 1934r ., „Wielka brama”-1936r.,
– „Wyprawa pod psem” -1936 r., Złamany miecz” -1936r.,
– „Szatan z siódmej klasy” -1937 r., „List z tamtego świata” – w 1939, (wydany dopiero w 1946 r.)
Z równie wielką sympatią traktował Makuszyński w swoich powieściach podlotki i całkiem małe dziewczynki, umieścił je jako bohaterki swoich utworów:
– „Panna z mokrą głową” – 1933 r.,
– „Awantura o Basie”-1937 r.,
– „Szaleństwa panny Ewy”- w 1940 r., (wydane w 1958r.).
Specjalną rolę w twórczości Makuszyńskiego odegrały wierszowane powieści – komiksy, przeznaczone dla dzieci przedszkolnych:
– „Wesoły zwierzyniec” – 1923 r.,
– „Przygody Koziołka Matołka„ – 1933 r.(pisarz leżał chory w szpitalu w Otwocku, przyjechał do niego Marian Walentynowicz i prosił o podpisy obrazków i treści komiksów, które rodziły się w jego głowie; pierwszy komiks powstał w ciągu tygodnia; K. Makuszyński był bardzo wymagający w stosunku do ilustratorów; krytyka niezbyt pochlebnie przyjęła komiks, ale rodzice pisali listy do pisarza, prosząc go o dalszy ciąg przygód, które z półek znikały bardzo szybko)
– „Awantury i wybryki małej małpki Fiki-Miki – 1936 r.
– dwuczęściowe „Legendy krakowskie” („O wawelskim smoku”, „Wanda leży w naszej ziemi”) – 1938 r.,
– „Za króla Piasta Polska wyrasta” – 1939 r., (wydany dopiero w 1985 r.
Swoją poetyką, humorem i emanującą z każdej stronicy miłością do dzieci, wybudował sobie Makuszyński najtrwalszy pomnik w sercach najmłodszych czytelników w Polsce i daleko poza jej granicami. On, który nigdy nie miał dzieci, stał się jednym z najbardziej kochanych przez dzieci pisarzy świata. W swoich utworach mówił o dobroci, uczył miłości i szacunku dla ludzi. Napisał 51 książek i ponad 800 felietonów (nie zostały wydane jeszcze wszystkie).
Kardynał Stefan Wyszyński zachęcał, wręcz namawiał, studentów do czytania książek K. Makuszyńskiego. Język tych utworów miał służyć jako wzór czystej, pięknej polszczyzny. (W muzeum znajduje się dyplom współpracy pisarza z kardynałem Wyszyńskim).
Całe swoje życie i twórczość przyporządkował pisarz dzieciom i młodzieży. To z jego inicjatywy powstało sanatorium dziecięce w Rabce – w muzeum znajduje się piękna księga historii sanatorium oraz podziękowania składane pisarzowi – Kornelowi Makuszyńskiemu.
Po śmierci Kornela Makuszyńskiego pamiątkami po nim opiekowała się żona Janina Gluzińska-Makuszyńska, która zawodowo pracowała w zakopiańskiej szkole muzycznej. W 1965 r. z jej inicjatywy otwarto w mieszkaniu w „Oplance” muzeum poświęcone pisarzowi. W hipotece istnieje zapis, że muzeum nie można powiększać i zmieniać jego położenia – miejsca. Ma ono pozostać w ich starym mieszkaniu. Janina Gluzińska-Makuszyńska zmarła w 1972 r. i spoczęła przy mężu na Pęksowym Brzysku obok męża.
Muzeum pisarza.
Gabinet pisarza z biurkiem uratowanym z mieszkania w Warszawie, na nim leży pośmiertny odlew prawej dłoni pisarza, a nad nim wisi odlew twarzy. Na biurku znajdują się karty, notes przybory do pisania, zdjęcia, wycinki z gazet. Na ścianach wiszą portrety i obrazy, znajdują się tu też orientalne zbiory Janiny Makuszyńskiej, zbiory porcelany angielskiej, saskiej i miśnieńskiej oraz portret żony pisarza; w biblioteczce dzieła pisarza wydane w kraju i za granicą.
W sypialni znajduje się magiczne lustro wahadłowe, ulubiona zabawka odwiedzających pisarza dzieci (gdy spojrzy się w górną część jest się białym, gdy w dolną brązowym), łóżko pisarza i jego ulubiony fotel, na którym siedział przyjmując dzieci, stolik do gry w karty, wschodnie tkaniny oraz wiele obrazów.
W pokoju Janiny Makuszyńskiej znajdują się stare (XVIII i XIX wieczne) meble, szkło i wiele obrazów, fotografie pisarza i jego przyjaciół, zdjęcia rodzinne Janiny Makuszyńskiej, drobiazgi rodzinne, kapliczka orz album pamiątkowy z Sanatorium Dziecięcego w Rabce.
W pokoju wystawowym umieszczone są dokumenty, fotografie, osobiste drobiazgi. Na ścianach powieszone są fotokopie odznaczeń, dyplomy, zdjęcia zakopiańskich przyjaciół pisarza oraz obrazy. Na stoliku ustawione jest popiersie pisarza wykonane z brązu przez H. Kunę, wokół niego mnóstwo tarcz szkolnych. W gablotkach wyłożone są rękopisy powieści K. Makuszyńskiego.
W 1963 roku ulicę „Pod Okopą” nazwano imieniem Makuszyńskiego. W 1992 roku Szkoła Podstawowa nr 7 na Cyrhli przyjęła imię K. Makuszyńskiego.
Kornel Makuszyński we wspomnieniach fotografa Ryszarda Bukowskiego.
Ryszard Bukowski współpracujący z Muzeum K. Makuszyńskiego wspomina pisarza jako:
– WIELKIEGO PATRIOTĘ – był antykomunistą, 1920 – przyjaźnił się z żołnierzem Małachowskim, który napisał powieść „Koń na wzgórzu” – opisującą dzieje żołnierskie Polaków; K. Makuszyński był oficerem wojsk Piłsudskiego, napisał w 1926 r. poemat „Pieśń o Ojczyźnie, za który otrzymał Państwową Nagrodę Literacką;
-SPOŁECZNIKA – opiekował się dziećmi i młodzieżą, orędownik i oranżer pomocy dzieciom upośledzonym; walczył o stworzenie sanatorium dla dzieci chorych na choroby kości – dzieci te dużo leżały, więc pisarz sam nimi się opiekował, rozweselał je, czytał im;
-MECENASA KULTURY – z inicjatywy K. Makuszyńskiego odbywały się spotkania u Karpowicza – dyskusje, rozmowy, kampan__ wielkich ludzi; Zakopane nazwane było polskimi Aten__ tu spotykali się m.in.: S. Żeromski (nazwany Ojcem Republiki Zakopiańskiej), St. Witkacy, Meissner, K. Sichulski. Pisarz był duszą towarzystwa, nie tylko artystyczną, on rozdawał uśmiech, dobro, radość, uczył kształtować młodzież w duchu polskości;
-WIELKIEGO ETYKA, MORALISTĘ – uczył miłości, koleżeństwa, wzajemnego poszanowania siebie i rodziny oraz polskości – to nie podobało się władzom, przestano publikować jego książki (lata 50-te, czasy stalinowskie), zabrano mu nawet część mieszkania – dwa pokoje.
Po śmierci pisarza, w 1956r. , jego żona odzyskała mieszkania w całości i zaadoptowała je na muzeum. Przekazała pamiątki i rzeczy osobiste pisarza nie dla muzeum (Muzeum Tatrzańskie tylko pośredniczy), ale dla dzieci i młodzieży; majątek przekazano hipotecznie. Pani Makuszyńska była osobą bardzo skromną, duchem opiekuńczym pisarza, bałwochwalcą – dlatego została pochowana z tyłu grobu męża – takie było jej życzenie.
Dzieła Kornela Makuszyńskiego
Zestawiono tu jedynie publikacje książkowe, podając daty pierwszych wydań. Liczba wznowień niektórych tytułów sięga niekiedy kilkunastu. Wiele dzieł zostało przetłumaczonych na języki obce.
l. Połów gwiazd, Lwów 1908
2. Rzeczy wesołe, Lwów 1908
3. Romantyczne historie, Lwów 1910
4. W kalejdoskopie, Lwów 1910
5. Dusze z papieru, Lwów 1911
6. Dziwne powieści, Lwów 1911
7. Zabawa w szczęście, Lwów 1912
8. Awantury arabskie, Lwów 1913
9. Słonce w herbie, Lwów 1914
10. Straszliwe przygody, Lwów 1914
11. Perły i wieprze, Kijów 1915
12. Bardzo dziwne bajki, Kijów 1916
13. Po mlecznej drodze, Kijów 1917
14. Narodziny serca, Lwów 1918
15. Piosenki żołnierskie, Warszawa 1919
16. Radosne i smutne, Warszawa 1920
17. Moje listy, Warszawa 1923
18. Moje zabawki, Warszawa 1923
19. Wesoły zwierzyniec, Warszawa 1923
20. O duchach, kobietach i diabłach, Warszawa 1924
21. Pieśń o Ojczyźnie, Warszawa 1924
22. Żywot Pani, Warszawa 1924
23. Bezgrzeszne lata, Warszawa 1925
24. Fatalna szpilka, Warszawa 1925
25. Orlice, Warszawa 1925
26. Piąte przez dziesiąte, Warszawa 1925
27. Wycinanki, Warszawa 1925
28. Ponure igraszki, Warszawa 1927
29. O dwóch takich, co ukradli księżyc, Warszawa 1928
30. Śmieszni ludzie, Warszawa 1928
31. Listy zebrane, Warszawa 1929
32. Najweselsze opowiadania, Warszawa 1930
33. Przyjaciel wesołego diabla, Warszawa 1930
34. Wiersze zebrane, Warszawa 1931
35. Ze środy na pianek, Warszawa 1931
36. Człowiek znaleziony w nocy, Warszawa 1932
37. Panna z mokrą, głową, Warszawa 1933
38. Przygody Koziołka Matołka, Warszawa 1933-34
39. Skrzydlaty chłopiec, Warszawa 1934
40. Śpiewający chłopiec, Lwów 1934
41. Uśmiech Lwowa, Warszawa 1934
42. Przygody Małpki Fiki-Miki, Warszawa 1935-36
43. Wielka, brama, Warszawa 1936
44. Wyprawa, pod psem, Warszawa 1936
45. Awantura o Basie, Warszawa 1936
46. Legendy krakowskie, Warszawa 1937
47. Złamany miecz, Warszawa 1937
48. Szatan z siódmej klasy, Warszawa 1937
49. Kartki z kalendarza, Warszawa 1939
50. List z tamtego świata, Warszawa 1946
51. Szaleństwa panny Ewy, Warszawa 1957
52. Za króla Piasta Polska wyrasta, Kraków 1985
